Szanowni Państwo,

odpowiadając na pytania dotyczące narzędzia badawczego zastosowanego w projekcie badawczo-rozwojowym Młodzież 4.0 przedstawiamy stanowisko zespołu badawczego i Uczelni:

1. Inicjatorem badań w ramach projektu badawczo-rozwojowego Młodzież 4.0 była Akademia Nauk Stosowanych TWP w Szczecinie. W marcu 2021 roku został złożony w tym względzie wniosek ANS TWP w Szczecinie do Ministerstwa Edukacji i Nauki. Ostatecznie umowa została podpisana we wrześniu 2021 roku.
2. Całkowita wartość realizowanego projektu badawczo-rozwojowego Młodzież 4.0 finansowana przez MEiN wynosi 4 548 500 zł. Proces badawczy obejmuje badania ilościowe w trzech kohortach: młodzież w wieku 13 – 15 lat, 15 – 25 lat oraz rodzice badanej młodzieży. Próba badawcza w badaniu ogólnopolskim wynosi 25 000 respondentów. Dodatkowo projekt badawczo-rozwojowy Młodzież 4.0 przewiduje badania jakościowe (badania focusowe, narracyjne wywiady pogłębione, analiza treści, obserwacja) na grupie nie mniejszej niż 1000 badanych.
3. Całość procedury konceptualizacyjnej została zrealizowana przez powołany w Uczelni Zespół Projektowy, w skład którego weszli przedstawiciele takich dyscyplin jak: psychologia, socjologia, pedagogika, politologia i z obszaru nauk o mediach. Są to uznani specjaliści z wyżej wymienionych dziedzin, reprezentujący m.in. takie uczelnie jak: Uniwersytet Szczeciński, Uniwersytet Zielonogórski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Akademię Nauk Stosowanych Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Szczecinie, Papieski Uniwersytet Salezjański w Rzymie, (w zespole jest sześciu profesorów, czterech członków zespołu ze stopniem doktora i dwóch magistrów). Wszystkie elementy procesu badawczego zostały opracowane przez wspomniany zespół badaczy, a dotyczy to nie tylko teoretycznej i metodologicznej koncepcji procesu wyjaśniania,  narzędzi ilościowych (ankiety), ale także narzędzi jakościowych niezbędnych do stosowania takich metod jak: badania focusowe, narracyjne wywiady pogłębione, analiza treści i obserwacja. Proces konceptualizacji badań trwał około sześciu miesięcy. Zakres znaczeniowy narzędzi badawczych nie był konsultowany i uzgodniony z MEiN.  Byłoby to bowiem zaprzeczeniem zasady apolityczności i obiektywizmu badań naukowych. Niedopuszczalnym jest bowiem, aby politycy lub urzędnicy mieli jakikolwiek wpływ na przebieg badań naukowych.

4. Wszystkie narzędzia badawcze przechodziły procedurę ich weryfikacji, zgodnie z zasadami metodologii nauk, poprzez realizację badań pilotażowych. Pierwsza część pilotażu została przeprowadzona w miesiącach maju i czerwcu br. w makroregionie badawczym Polski północno-zachodniej. W wyniku tej weryfikacji dokonano wielu modyfikacji narzędzi badawczych. Zważywszy na specyfikę badań przyjęto, że ostateczna weryfikacja narzędzi badawczych zostanie przeprowadzona w terminie od 1 do 30 września 2022 r. na próbie ogólnopolskiej. Od 1 września, zaczęły do nas docierać informacje dotyczące wątpliwości i kontrowersji skoncentrowanych wokół  pytań związanych z seksualnością młodzieży. Dlatego też zespół badawczy podjął decyzję o usunięciu owych pytań, szanując opinię części rodziców i nauczycieli. Usunięte pytania dotyczyły zachowań seksualnych respondentów.
5. Główne cele projektu badawczo – rozwojowego „Młodzież” 4.0:
6. Najbardziej elementarnym celem naukowym realizacji zadania jest identyfikacja zachowań, postaw i opinii młodego pokolenia Polaków w jak najszerszym kontekście poznawczym. Stąd też przedmiotem badań jest stosunek młodego człowieka m.in. do takich elementów rzeczywistości jak: relacje i więzi rodzinne, koleżeńskie; stosunek do narodu, państwa, kościoła, organizacji pozarządowych, świata przyrody, seksualności, wartości, świata dorosłych, mediów, roli i znaczenia autorytetów w życiu młodego pokolenia. Oczywiście to nie wyczerpuje wszystkich obszarów podlegających identyfikacji w ramach tego przedsięwzięcia, pozwoliłem sobie wskazać jedynie te, najistotniejsze.
7. Drugim celem poznawczym jest identyfikacja różnic pokoleniowych, ale także pojawiania się zjawiska dziedziczenia (replikacji pokoleniowej) postaw, zachowań i wartości w wymienionych wyżej obszarach. Stąd też w badaniu uwzględniono grupę kontrolną rodziców.
8. W wymiarze praktycznym realizacja projektu badawczo-rozwojowego Młodzież 4.0 ma dostarczyć wiedzę na temat prawideł funkcjonowania młodzieży polskiej w taki sposób, aby możliwe było opracowanie i wdrożenie programów, strategii i innych działań zmierzających na przykład do aktywizacji społecznej lub też zapobiegania pojawiającym się patologiom i zakłóceniom w zakresie realizacji przez młodzież ich strategii życiowych.

Wyniki badań, wnioski i rekomendacje zostaną zaprezentowane w trakcie zaplanowanych konferencji naukowych oraz w pięciu naukowych, recenzowanych publikacjach zwartych wydanych w ramach działania badawczo-rozwojowego Młodzież 4.0.

Zespół badawczy zwraca uwagę na kilka elementów, które uzasadniały umieszczenie tychże pytań w narzędziach o których mowa.

Po pierwsze, badania w ramach projektu badawczo-rozwojowego Młodzież 4.0 są badaniami par excellence naukowymi. W związku z tym ich celem, nie jest stworzenie prostego, powierzchownego obrazu młodzieży polskiej, ale dotarcie do sedna analizowanych zjawisk w tym także, tych o charakterze dewiacyjnym lub patologicznym.

Po drugie, badania mają charakter anonimowy i dobrowolny. W związku z tym nie istnieje, możliwość „przymuszenia” respondenta do udziału w badaniach, ani też skonfrontowania odpowiedzi z konkretną osobą. Należy wyraźnie zwrócić uwagę na fakt, że udział młodzieży niepełnoletniej w badaniu warunkowany jest zgodą rodziców.

Po trzecie, odnosząc się do zarzutu, że pytania, o których mowa są elementem seksualizowania młodzieży. Posłużymy się zawartością podstawy programowej przedmiotu Wychowanie do życia w rodzinie realizowanego od klasy IV szkoły podstawowej. Warto w tym miejscu przypomnieć, że badaniami w ramach projektu badawczo-rozwojowego Młodzież 4.0 objęci są jedynie uczniowie klas VII i VIII szkoły podstawowej. W podstawach programowych (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 roku poz. 356) wskazane są między innymi takie treści, jak: „zna kryteria dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej”; „rozumie, czym jest cielesność, płciowość, seksualność”; „wyjaśnia, na czym polega identyfikacja z własną płcią”; „zna zagrożenia okresu dojrzewania, takie jak: uzależnienia chemiczne i behawioralne, presja seksualna, pornografia, cyberseks, prostytucja nieletnich; potrafi wymienić sposoby profilaktyki i przeciwdziałania”.

Cały moduł podstawy programowej przedmiotu jest zatytułowany i poświęcony „seksualności człowieka”. Znajdujemy tam między innymi takie treści jak: „przedstawia przyczyny, skutki i profilaktykę przedwczesnej inicjacji seksualnej”; „zna choroby przenoszone drogą płciową; rozumie ich specyfikę, rozwój i objawy; wie jakie są drogi przenoszenia zakażenia; zna zasady profilaktyki”; „potrafi scharakteryzować i ocenić różne odniesienia do seksualności: permisywne, relatywne i normatywne”.  W pracach zespołu projektowego wielokrotnie zastanawialiśmy się nad właściwością i adekwatnością pytań odnoszących się do seksualności młodzieży. Zespół badawczy uznał jednak, że zakres przedmiotowy owych pytań, w żadnym razie nie wykracza poza obszar wyznaczony przez podstawę programową dla przedmiotu Wychowanie do życia w rodzinie. Jeśli zaś chodzi o pytania dotyczące takich kwestii jak: dopuszczalność aborcji i eutanazji oraz najogólniej rzecz ujmując pytań odnoszących się do sfery aksjologicznej, to należy przywołać podstawę programową zatwierdzoną przez Ministerstwo a dotyczącą przedmiotu Etyka.  Znajdujemy tam między innymi takie treści jak: „wyjaśnia czym jest bioetyka: podaje przykłady problemów bioetycznych oraz przedstawia własne stanowisko w wybranych kwestiach bioetycznych (aborcja, eutanazja, inne)”; „wyjaśnia związek miedzy dobrem (wartością), jakim jest życie, a normą moralną; „Nie należy zabijać”; wyjaśnia, co to znaczy, że życie jest dobrem fundamentalnym”; „Zna i objaśnia podstawowe pojęcia związane z oceną moralną; dobro, zło, wartość, kryterium, zasada (norma, reguła), postawa, cnota, wada, obowiązek, sankcja, sumienie, wzór, autorytet, odpowiedzialność, prawo naturalne, prawo stanowione, godność, prawa człowieka, natura ludzka, prawda, szczęście”; „wyjaśnia różnicę między dobrem (złem) moralnym a dobrem (złem) pozamoralnym”; „odróżnia wypowiedzi o faktach od wypowiedzi o wartościach i powinnościach;”.

Podobnie jak w przypadku pytań dotyczących seksualności badanej młodzieży, także w przypadku pytań odnoszących się do sfery wartości, ale też stosunku do polityki, kościoła i innych zjawisk towarzyszących młodzieży we współczesnym świecie, uwzględniliśmy zarówno poziom intelektualny, jak i poziom rozwoju emocjonalnego młodego człowieka posiłkując się nie tylko wiedzą członków zespołu badawczego, ale także wyznacznikami tychże przyjętymi w programach nauczania poszczególnych przedmiotów zarówno w szkole podstawowej, jak i w szkołach ponadpodstawowych. Pragniemy podkreślić, że proces pozyskiwania danych empirycznych w badaniach naukowych, nie dostarcza respondentom (nie jest to ich celem) wiedzy dotyczącej analizowanych zjawisk. Tak jest i w tym przypadku. My nie edukujemy młodzieży w zakresie seksualności, czy w zakresie preferowanych wartości a jedynie o nie pytamy. Jeśli nie będziemy w badaniach naukowych pytać, drążyć poznawczo problemów, z którymi boryka się współczesna młodzież, to nie będziemy potrafili, ani jej zrozumieć, ani też jej pomóc. Bardzo często media alarmują, podnosząc zasadnie kwestię np. wczesnej inicjacji alkoholowej, czy seksualnej młodych ludzi, wczesny wiek sięgania po narkotyki, problem prostytucji wśród nieletnich i wiele innych problemów związanych z życiem młodzieży. Skąd  media dysponują takimi danymi? Danymi, które pokazują, że np. „25 procent młodych ludzi w wieku 14 lat miało kontakt z narkotykami” lub „30 procent piętnastolatków, zdobyło już pierwsze doświadczenie seksualne”? Z tego typu badań właśnie, realizowanych przez różne ośrodki akademickie[1]. Czy pytanie młodego człowieka o jego stosunek do homoseksualizmu jest szerzeniem homofobii, czy jest próbą identyfikacji negatywnych postaw młodzieży w tym względzie, po to, aby im przeciwdziałać? Czy pytanie o ryzykowne zachowania seksualne jest ich propagowaniem, czy próbą identyfikacji skali i przyczyn tych niepożądanych zachowań społecznych? Tego rodzaju pytań można mnożyć w odniesieniu do badań społecznych nad zagadnieniem problemów współczesnej młodzieży Polskiej. Wydaje się, że odpowiedzi na tego rodzaju pytania są oczywiste. Tylko dzięki takim badaniom możliwe jest stworzenie programów profilaktycznych, programów wsparcia, których adresatem jest młodzież.

Wyrażone powyżej stanowisko Akademii Nauk Stosowanych TWP w Szczecinie jest ostateczne i w mojej ocenie wyczerpujące przedmiotowo wszystkie kwestie związane z realizacją przez ANS TWP w Szczecinie projektu badawczo-rozwojowego Młodzież 4.0. Supozycje zawarte w części pytań już sformułowanych przez niektóre media traktuję jako bezprecedensowy, niedopuszczalny atak na niezależność, obiektywizm i apolityczność badań naukowych. Jednocześnie zwracam uwagę, że niektóre wypowiedzi i komentarze publikowane w mediach noszą znamiona, niedopuszczalnych, dyskryminujących (ze względu na pozamerytoryczne kryteria np. wyznanie) ataków personalnych na członków zespołu badawczego w projekcie Młodzież 4.0. W związku z powyższym zastrzegam sobie prawo jako Rektor ANS TWP w Szczecinie do podjęcia kroków prawnych wobec osób i redakcji, które będą naruszać dobra osobiste członków zespołu badawczego projektu Młodzież 4.0.

Z wyrazami szacunku,
prof. ANS TWP dr hab. Waldemar Urbanik
Rektor Akademii Nauk Stosowanych
Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Szczecinie

[1] Kultura – Społeczeństwo – Edukacja nr 1 (5) 2014 Poznań; Barbara Jankowska, Anna Gulczyńska UAM; Wczesna inicjacja młodzieży – przyczyny i konsekwencje; s.171-187;

Raport z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2019 r. Warszawa 2020; Janusz Sierosławski Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Instytut Psychiatrii i Neurologii.